ATATÜRK'ÜN DÜNYA GÖRÜŞÜ

Robert P. FINN, Emekli Büyükelçi ve Prof.

Atatürk ve düşünceleri sadece Türkiye'nin ve Türk gençliğinin değil, tüm dünyanındır. Atatürk'ün düşünceleri, Türkiye'nin sınırlarını aşmış; ırk, din ve dil gibi engeller yüzünden pek az kişinin kendi ülke sınırlarının dışını göremediği bir dönemde, dünyada hakim olan Avrupa kaynaklı, fakat çeşitli uluslara göre değişiklik gösteren ve Atatürk'ün "muasır medeniyet" diye tanımladığı medeniyete Türklerin de katılmalarını amaçlamıştı."
Önce, Ankara Üniversitesi Rektörü Sayın Prof.Dr. Tarık Somer'in bu konuşmayı yapmam için nazik davetine teşekkür etmek isterim. Böyle seçkin bir davetli topluluğu önünde konuşmaktan gurur duymaktaysam da, aynı zamanda Atatürk konusunda benden çok daha bilgili bir topluluk önünde konuşmaktan ise o kadar tedirginim.

Bu konudaki endişemi, çağdaş Türkiye'de bulunan özgürlüklerden yoksun bir başka ülkede yaşayan Türk bayan arkadaşıma ilettiğimde bana şöyle dedi:
"Biliyor musun, Türkiye'de büyüdüm ve Atatürk konusunda herşeyi bildiğimi sanıyordum. Ben aklı başında ve olgun yaşta bir insanım. Fakat, Türkiye dışında bulunduğumda, Atatürk'ün ülkemde neler gerçekleştirdiğini kavradım ve Atatürk'ü anlamaya başladım. Demek ki biz Atatürk'ü anlamamışız. İşte bunu söyleyin."

Birçoğunuzun dış ülkelere gitmek fırsatı bulduğunuzu ve arkadaşım gibi Atatürk mucizesini Türkiye'de olduğunuz zamandan daha iyi anladığınızı sanıyorum. Benim ülkemde olduğu gibi, maalesef insanlar sahip oldukları özgürlükleri doğal karşılayıp onlar olmasaydı yerini ne alabilirdi diye düşünememektedirler. Bundan ötürü buraya bir yabancıyı davet edip, büyük önderinizi başka bir açıdan anarken, size yardımcı olmak belki de yanlış bir hareket olmayacaktır. Atatürk, sizin kahramanınız ve kurtarıcınız, Türk ulusunu kurtarıp Türkiye Cumhuriyetini kuran bir önder olmakla birlikte, verdiği dersler tüm insanlığı kapsar. Ve bundan ötürü bu dersler, kurduğu Türkiye Cumhuriyeti, hepimiz için örnek olmuş ve olmaya devam edecektir.

Ülkemdeki öğretim sistemine çok kez yapılan eleştirilerden biri, Amerika'daki öğrencilerin dünyanın öteki ülkeleri konusunda çok az bilgili olduklarıdır ve maalesef bunda bir gerçek payı vardır.

Bununla beraber, başka ülkelerin insanları konusunda bir şeyler öğrendiysek, bu da öncelikle geri kalmış Osmanlı İmparatorluğu'nu çağdaş bir ülkeye dönüştüren, çağdaş lider Atatürk konusunda olmuştur. Bütün bu olayların nerede olduğu konusunda belki pek fikrimiz yoktu, ama bu olayların nasıl gerçekleştiğini ve Atatürk'ün kim olduğunu öğrenmiş oluyorduk.

Bundan başka, öteki ülkelerde de, örneğin Pakistan'da devlet memurluğuna giriş sınavında bir aday, Atatürk'ün reformları ve çağdaş Türkiye konusunda bilgi sahibi değilse, pek başarılı olamaz. Nijerya'da, Japonya'da ve daha başka bir çok ülkede, öğrenciler Atatürk, reformcu Atatürk, yirminci yüzyılın ilk gerçek önderi Atatürk, ülkesini savaş ve yenilgi küllerinden çıkararak, Tevfik Fikret'in dediği gibi "Köhne Bizans"tan çağdaş bir ülke yaratan Atatürk konusunda bilgiler edinmektedirler.

Atatürk ve düşünceleri sadece Türkiye'nin ve Türk gençliğinin değil, tüm dünyanındır.

Bunun nedeni çok açıktır. Çünkü, Atatürk ve düşünceleri sadece Türkiye'nin ve Türk gençliğinin değil, tüm dünyanındır. Atatürk'ün düşünceleri, Türkiye'nin sınırlarını aşmış; ırk, din ve dil gibi engeller yüzünden pek az kişinin kendi ülke sınırlarının dışını göremediği bir dönemde, dünyada hakim olan Avrupa kaynaklı, fakat çeşitli uluslara göre değişiklik gösteren ve Atatürk'ün "muasır medeniyet" diye tanımladığı medeniyete Türklerin de katılmalarını amaçlamıştı.

"Bu Avrupalılar da kimlerdir?"

Uygulaması o kadar başarılı olmuştur ki, bugün dünyanın bir çok ülkesinde seyahat ederken uçaklarda, oteller ve lokantalarda, Türkleri görenler, "Bu Avrupalılar da kimlerdir?" diye sorarlar. Bizi anında dünyanın herhangi bir yerindeki olaylardan haberdar eden teknolojik devrimin ortaya çıkmasından çok önce, zaman ve iletişimin insanları birbirine daha yakınlaştıracağını ve uygar ulusların da gelecekte birbirlerine daha da yakınlaşacaklarını söyleyebilmiştir. Atatürk bunun kişiliklerden vazgeçilmesi anlamına gelmeyeceğinin de farkına varmış ve "biz bize benzeriz" özdeyişinin gerçekliğini koruyacağını, ulusal övüncün ve kendi kendine yeterliliğin evrensel iletişimi ortadan kaldırmayacağını, aksine ulusal övüncün iletişime katkıda bulunacağını düşünmüştür. Kendimizi daha iyi tarif edip, daha iyi anladıkça başkalarının varlıklarının daha iyi farkına varacak ve onlarla birlikte hareket etmede daha iyi uyum sağlayabilecektik.

Atatürk'ün Selanik'te yetiştiği yıllar ona Balkan uluslarının milliyetçilik mücadelelerini ve kendilerini anlama çabalarını öğrenme fırsatını vermiştir. İmparatorluğun bu ikinci şehrinde siyasal ve entellektüel akımlar çok hareketli bir dönem yaşıyordu. Böylece onun çocukluk yıllarında çağdaş Türk ve Yunan yazınlarının temelleri atılıyor, 1885'de Yunan yazınının temel eseri sayılabilecek Makber* adli kitap Selanik'te yayınlanıyordu.

Bundan sonraki on yıl içinde çağdaş Türk yazınına önderlik eden Genç Kalemler hareketi yine Selanik'te başladı.

Bunun yanında bir Yahudi toplumunun varlığı genç Mustafa Kemal'e çeşitli dinlerden ve uluslardan insanları kaynaştıran Osmanlı İmparatorluğu'nun dinsel hoşgörüsünü unutturmuyordu.

Bu ortam genç bir insan için cok heyecanlı bir ortam oluşturuyor, gelişen milliyetçilik akımları, dağlarda egemenlik kuran komitacılar, İmparatorluğun çöküşünün habercisi olan savaşların korkunçluğu Mustafa Kemal'i askerliği meslek olarak seçmeye itiyordu. Manastır Askeri İdadisi'nde Fransız İhtilali ve Avrupa fikir akımları derslerini veren öğretmeni, kendisinin de dediği gibi, "ona yeni bir ufuk açtı".

Atatürk bu yıllarda Fransızca öğrenmeye başladı, tatillerinde dahi derslerine ara vermedi ve Abdülhamit sansürünün yasakladığı kitapları okuyabilecek derecede de bu dili öğrendi. Mustafa Kemal sadece Fransızca öğrenmekle yetinmedi, milliyetçi şair Namık Kemal'in olduğu kadar, Tevik Fikret ve daha sonra Mehmet Emin Yurdakul'un da sadık bir okuyucusu oldu.

Mustafa Kemal'in gençlik yıllarını renklendiren olaylar, Selaniğin İmparatorluktan kopmasına, Atatürk'ün idealist yazarlardan milliyetçi ve hümanist fikirler edinmesine sebep olmuştur. Bu acılı yıllarda öteki milyonlarca kişi gibi kendi ailesi de göç etmeye mecbur kalmıştır. Bunun yanında Atatürk, İmparatorluğun çöküşünü belirleyen cadı kazanından ve eskinin küllerinden yaratacağı yeni ulus için gerekli özellikleri ortaya çıkardı. Sadece ulusun düşmanları ile savaşmakla yetinmeyip, zamanı geldiğinde yanlışlıkların tekrarını önlemek için doğru kararlara ve doğru değerlendirmelere varabilmek için de bir durum muhakemesi yaptı.

Selanik'te yaşamak Atatürk'e sadece askerlik mesleğini ve Fransızca öğrenme olanağını vermeyip, ona bu hareketli liman şehrinin sokaklarında dolaşan çeşitli uluslardan insanları birleştiren ve ayıran özellikleri ve onları birleştiren etkenin de ortak bir uygarlık anlayışı olduğunu gözleme fırsatı verdi.

Aynı zamanda, insanları ulus yapan etkenlerin de din, dil ve ortak kültür olduğunu öğrendi. Mustafa Kemal olgunlaştıkça, bu konulardaki fikirleri de olgunlaştı ve ileride yeni Türk Devleti'nin kurulması için verilecek zor kararları alırken neyi, niçin yapacağı ve onun öteki ülkeleriyle ilişkilerinin ne olacağı konusunda görüşleri de somutlaşmaya başladı.

Atatürk, bütün uygar ulusların oluşturduğu bir uygar dünyanın varlığının farkına vardı. Çocuklarımızın Fransız moda dergilerine bakıp, İtalyan pizzası yerken, Japon müzik setlerinde Amerikan müziği dinleyip size işkence yaptıklarında, belki buna kültür ve yeni uygarlık demeyebilirsiniz, fakat evrensel bir ortaklığın oluştuğunu kabullenmek zorunda kalırsınız.

Bununla beraber Atatürk'ün tanıdığı dünya bizim tanıdığımız dünya kadar karmaşık değildi. İletişim devri henüz başlamaktaydı ve insanlar henüz bu değişikliklere alışamamışlardı. Atatürk uygarlığın türü ile kültür arasındaki bağın farkındaydı. Nitekim şöyle demişti: "Medeniyetin Türk ulusu için önde gelen mantık ilkesi, daha önceki yıllarda çeşitli durumlarda yararlandıkları birleştirici kültür bağlarını yeniden kurmaktı." Şöyle diyordu:
"Mazide sayısız medeniyetler kurmuş bir ırkın ve milletin çocuklarıyız."

Bununla beraber Atatürk için uygarlıklar süreli olup, iniş ve çıkışları vardır. Antik Hindistan ve Mezapotamya'nın kültür değerlerini gözönüne alarak, yazılarında çok kez Avrupa'da yerleşik ve çağa egemen olan kültüre ulaşmanın Türklere sorumluluğu olduğunu belirtti. Bu kültürün dallanıp budaklanması ne zaman ve ne de zeminde sınırlıydı, fakat kültürün ahlaki ve estetik değerleri tutarlılıklarını korudukça etki alanı genişleyecektir. Atatürk, bu konuda şöyle diyordu:
"Yüksek bir kültür, onun sahibi olan millete kalmaz, diğer milletlerde de tesirini gösterir. Bütün kıtalara şamil olur. Belki bu itibarla olacak, bazı milletler yüksek ve şamil kültüre medeniyet diyorlar. Avrupa medeniyeti, Asr-ı hazır medeniyeti gibi."

Batı kültürü karşısında ise Ziya Paşa gibi aşağılık duygusuna kapılmadı.

Onun için dünya kültürü, ulusların her birinin aynı yerinin olduğu ve daha güçlü ve canlı olanın daha egemen olduğu bir sentezdi. Atatürk'ün amacı Türkiye'nin bu kültürde yerini alması, Avrupa kültürünün kenarında-köşesinde dolaşmayı bırakıp, bütünleşip, katkıda bulunmayı ve zamanla eskinin yıkıntıları üzerinde kurulacak olan bu dünya kültürüne öncülük etmesiydi.

Beklentisi: "Türk uygarlığının en kısa zamanda çağdaş uygarlık düzeyinin üstünde yeni bir güneş gibi doğması" idi.

Atatürk'ün maksatlı bir beklentisi vardı. Atatürk'ün görüşünce, uluslar ve kültürleri gökteki yıldızlar gibi birbirine benzerler fakat ilişkileri ayrıdır; bazen biri bazen diğeri daha parlak görünür. Tüm medeniyetlerin üniter ve katılınabilir olması görüşü Türkiye için çok yeni bir görüş olup, çarpıcı tarafı dünya kültürüne yaklaşılabilir üstün bir nokta olmasıydı.

Kültürel üstünlük iddiası, Osmanlı İmparatorluğu'nun kültürel hatalarından biriydi. Atatürk'ün amacı bir çok medeniyete ve insana beşik olmuş ülke ve halkını, bir üstünlük iddiasından çok bir sentez yapma zamanının geldiğine inandırmaktı. Bunun cevabı da dünya kültürüne bir alıcı gibi girmekten ziyade bir katkıcı olarak girmek ve Türk halkının da bu misyonla kültürün yayıcısı olarak haklı yerini almasıydı. Atatürk çok kez Türklerin daima Batıya doğru gittiklerini ve artık tekrar Batıya bakmanın zamanı geldiğini söylemişti. Onun görüşünce Osmanlıların Batıya sırt çevirmeleri bir hata olmuştu. Şöyle diyordu:
"Osmanlı İmparatorluğu'nun sükutu, Garbe karşı elde ettiği muzafferiyetlerden çok mağrur olarak kendisini Avrupa milletlerine bağlayan rabitaları kestiği gün başlamıştır. Bu bir hata idi, bunu tekrar etmeyeceğiz."

Bu, Atatürk'ün Doğu'ya yada İslam ülkelerine sırt çevirdiği anlamına gelmemektedir. Aksine, şimdi Üçüncü Dünya dediğimiz uluslarca O bir önder olarak kabul edilmişti. Üçüncü Dünya'nın ilk ve kuşkusuz en başarılı lideri olarak Atatürk hala bir örnek olarak yaşamaktadır ve Asya veya Afrika'da belki de tüm başkentlerde, onun adının verildiği bir cadde veya okul vardır. Bu alanda da Türkiye, Avrupa ve Asya arasında köprü olarak Birinci ve Üçüncü dünyaları birbirine bağlamaktadır.

Belki de Atatürk bu köprü görevi gerçeğini gören ilk kişi olup, gelişmekte olan ülkelerle bağlarını sürdürüp, aynı zamanda ülkesinin gelişmiş ülkeler arasında yerini alması için çaba harcamıştır.

Atatürk dünyayı tek bir uygarlığa sahip bir yer olarak görmüş ve bu da onun dünya görüşünün temelini oluşturmuştur. Türkiye'yi bu dünya uygarlığının geliştirilmesinde özel sorumluluğu olan bir ülke gibi görmüştür. Atatürk şöyle yazmıştır:

"Milletimizin hedefi, milletimizin mefkuresi, bütün cihanda tam manasıyla medeni bir heyet-i içtimaiye olmaktır."

Atatürk dünya görüşünü 1937 yiında Romanya Dışişleri Bakanına hoşgeldin demecinde çok açık olarak şöyle belirtmiştir:

"Bugün bütün dünya milletleri aşağı yukarı akraba olmuşlardır ve olmakla meşguldürler. Bu itibarla insan mensup olduğu milletin varlığını ve saadetini düşündüğü kadar, bütün cihan milletlerinin huzur ve refahını düşünmeli ve kendi milletinin saadetine ne kadar kıymet veriyorsa bütün dünya milletlerinin saadetine hizmet etmeye elinden geldiği kadar çalışmalıdır. Çünkü dünya milletlerinin saadetine çalışmak diğer bir yoldan kendi huzur ve saadetini temine çalışmak demektir. Dünyada ve dünya milletleri arasında sükun, açıklık ve iyi geçim olmazsa, bir millet kendi için ne yaparsa yapsın, huzurdan mahrumdur. Onun için ben sevdiklerime şunu tavsiye ederim: Milletleri yönetenler, tabii evvela ve evvela kendi milletinin varlık ve saadetinin gerçekleştiricisi olmak isterler. Fakat aynı zamanda bütün milletler için aynı şeyi istemekte lazımdır. En uzakta zannettiğimiz bir hadisenin bize bir gün temas etmeyeceğini bilemeyiz. Bunun için beşeriyetin hepsini bir vücut ve bir milleti bunun bir uzvu addetmek icab eder. Bir vücudun parmağının ucundaki açıdan diğer bütün organlar müteessir olur."

Biz ideal olarak bu konuda herhalde hepimiz ortak bir noktaya gelebiliriz. Atatürk'ün ve bugün bizim açımızdan sorun ise, insanlığın ve tüm ülkelerin barış içinde yaşaması nasıl sağlanacak? Atatürk'ün bir kaç temel ilke üzerine dikkatle belirlenen dış politikasına göre, Türk ulusu hem sorumluluklarını yerine getirebilecek derecede güçlü olacak, hem de başkalarının yarattığı sorunlarla başa çıkabilecek derecede olgun olacaktı. Kurtuluş Savaşı daha başlamadan Müttefikler İstanbul'u işgal ettiklerinde, bu ülkelerin kendilerinin savundukları ilkelerle ilgili sözlerle işgali kınamıştı. Telgrafında Osmanlı İmparatorluğu'nun başkentinin işgali için şöyle der:

"Yirminci yüzyıl uygarlığına ve insanlığın kutsal saydığı bütün esaslara, özgürlük, milliyet, vatan duygusu gibi bugünün insanlık toplumlarına temel olan bütün ilkelere ve bu ilkeleri vücuda getiren insanlık vicdanına racidir."

Egemenliğin simgesi olan Yunan bayrağını çiğnemeyi reddetti.

Atatürk'ün egemen bir ülkeye gösterilmesi gereken saygıyı Avrupa ülkelerinin Türkiye'ye göstermesi için birkaç yıl daha çaba sarfetmesi gerekti. Bu çabayı sarfederken duyduğu acı ise onu ulusların birbirlerine karşılıklı saygı duyması düşüncesine bağlılıktan ayırmadı ve zaferin hemen sonrasında bile kendi ifadesiyle ulusal egemenliğin simgesi olan Yunan bayrağını çiğnemeyi reddetti. Yerden aldırarak, özenle korunmasını istedi.

Daha sonraki yıllarda Atatürk büyük bir dirayet ve dikkatle yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin güvenliğini sağlamaya çalıştı. Uluslararası görüşmelerini belirleyen pragmatik anlayışı, Atatürk'ü yeni Türk ulusunun şeklini ve dünya ülkeleriyle ilişkilerini belirleyecek kesin kararlara doğru yönlendirildi.

"Biz ilhamımızı gökten değil, doğrudan doğruya hayattan almış bulunuyoruz."


Atatürk bir gerçekçi ve çevrenin zorlandığı şartlarla başa çıkabilmek için doğrudan doğruya kesin kararlar verebilen tecrübeli bir askerdi. Bundan ötürü katı geleneksel siyasi anlayışları terkederek durumunun getirdiği uygun bir yaklaşımı tercih etti. Ve bunu şöyle ifade etti: "Biz ilhamımızı gökten değil, doğrudan doğruya hayattan almış bulunuyoruz."

Bu pragmatik yaklaşım Atatürk'ü çağın militarist siyasi anlayışlarından uzaklaştırdı. Kominizmi reddetti; çünki komünizm ve öteki totaliter rejimler halk için aldatıcıydı. Atatürk'ün görüşü, bir cumhuriyet idaresinde ancak, demokrasinin halkın iç ve dış baskılarla başa çıkabilmekte gerekli gücü sağlayabileceğiydi.

Osmanlı İmparatorluğu bütün Müslümanların sözcüsü oldu fakat aynı zamanda uluslararası siyasal gerçeklerin uzun zamandan beri kendi durumunu zayıflatmış olmasına rağmen, gelişmeler Osmanlı İmparatorluğu'nun gücünü ve prestijini korumaya devam etmek için çaba sarfetmeye yöneltti.

Bundan ötürü Atatürk, Türkiye'yi ulusal sınırlar ve fiziki olanakları ötesinde sıkıntıya sokabilecek idealist politikaları uygulamayı reddetti. Atatürk, uluslar arasındaki savaşların neden olduğu taleplerin üstesinden gelmek için hızla Yunanistan'la bir anlaşmaya vardı. Birkaç yıl sonra da Selanik Belediye Meclisi'nin Atatürk'ün doğduğu evi Türkiye'ye armağan edecek kadar, bir büyük önder ve devlet adamı olarak, komşularının sempatisini ve güvenini kazanmayı başardı.

Atatürk'ün dış dünyaya yaklaşımının ikinci unsuru da ulusal güce dayanacak bir noktadan hareket etmekti. Savaş tecrübeleri ona durumun gerektirebileceği zamanlarda tamamen kendi kendine yeterli olabilmenin vazgeçilmezliğini öğretmişti ve Atatürk bundan ötürü yeni ulusu kendi kendine yeterli yapabilmek için bir dizi radikal yenilikler gerçekleştirdi. Bu yenilikler aynı zamanda milyonlarca Türk'ün hayat tarzını ve kültürel değerlerini tümden değiştirdi.

Kültür alanında belki en radikal reform Türkiye'yi Doğu'ya bakan bir ulus olmaktan çıkarıp, Batı'ya bakan bir ulus haline getiren "alfabe reformu"ydu. Bununla beraber, Atatürk Türklerin yaşamlarında yeni bir alfabeyi benimsemelerinin ilk kez olmadığının farkındaydı ve gerçekten yeni alfabe Türk dilinin seslerine eski alfabeden daha uygun olduğundan hızla benimsendi. Giyimde, müzikte ve sosyal adetlerde yapılan öteki reformlar da 19. Asırdan beri süregelen eğilimleri güçlendirerek, Türkiye'nin Avrupai görünüşünü teyit etti.

Türkiye'nin görünümündeki fiziksel değişiklerden daha önemlisi ise yeni ulusal sınırları savunmak için Türkiye'nin yeni askeri gücüne güveni oldu. Atatürk, vatandaşlarının kendisine olan bağlılıklarına ve gerçekten onu kurtarıcıları olarak görmelerine güvenerek, onların heyecan ve yetenekelerinden yeni reformlar yapmak için faydalandı.

Atatürk'ün çalışmalarını tamamlamasından yarım asır sonra bile bunun etkileri hala görülmektedir. Türkiye, Batı ittifakının bir kalesi ve giderek sorunları artan bir bölgede büyük bir askeri güç ve bir de güvenlik adası olmakta devam etmektedir.

Atatürk bunun ilkelerini daha 1928 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışında yaptığı şu konuşmayla saptadı:

"Efendiler, harici siyasetimizde dürüstlük, memleketimizin emniyetine ve inkişafının masumiyetine dikkat şiarı hareketimize kılavuz olmaktadır. Esaslı ıslahat ve inkişafat içinde bulunan bir memleketin hem kendisinde, hem de muhitlerinde sulh ve huzuru cidden arzu etmesinden daha kolay izah olunabilecek bir keyfiyet olamaz. Bu samimi arzudan mülhem olan harici siyasetemizde memleketin masumiyetini, emniyetini, vatandaşların haklarını herhangi bir tecavüze karşı bizzat müdafaa edebilmek kudreti de bilhassa gözde tuttuğumuz noktadır. Kara, deniz ve hava ordularımızı bu memlekette sulhu ve emniyeti masum bulunduracak bir kuvvette muhafazaya bunun için çok ehemmiyet veriyoruz. Cumhuriyet hükümeti, milletler arasında emniyet misakları akdi için hukuki bir gayret göstermektedir. Bize teklif olunan Kollog mişakına iltihak için de aynı samimiyetle muvaffakatımızı bildirdik."

Atatürk'e göre, "Beynelmilel siyasi emniyetin inkisafi için ilk ve son mühim şart, milletlerin hiç olmazsa sulhu muhafaza fikrinde, samimi olarak birleşmesidir."

Atatürk'ün Büyük Nutku'nda ilkelerini belirttiği dış politika günümüzde de izlenmektedir. Türkiye Cumhuriyeti'nin emrindeki güçlü Silahlı Kuvvetler, İkinci Dünya Savaşı'ndaki rolünü belirlemekte en büyük etken olarak ülkeyi bir savaş alanı haline getirmekten korumuştur. Atatürk'ün dış politikasına temel yaptığı dünya birlik ve barışına bağlılık ilkesi, Türkiye'nin Kore'ye Birleşmiş Milletler emrine kuvvet göndermesinde baş etken olmuş ve bu suretle Türkiye Batı ittifakının öteki üyeleriyle güçlü bağlar kurmuştur. Bütün bunlar, Atatürk'ün dış politikasının birer uzantıları olup, Türkiye'nin kaderini belirleyen dehasının ulusal mirasıdır.

Kuşkusuz Atatürk'ün politikasının temel taşı "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" ilkesi olup, onun tüm dünyaya bakış açısını belirleyen yine bir temel unsur da "barışçılık"tır.

Atatürk'ün inancına göre uluslar, halklara kalıcı miras olan birbirlerini anlamayı ve değer vermeyi öğretirler, fakat halklar arasında kin ve nefrete de hükümetler neden olurlar.

Bıkmadan, usanmadan eski düşmanını kardeşe çevirmek için çalıştı..

Onun Yunanistan ile kurduğu ilişkiler, insanlık idealinin doruğuna çıkan şahane bir kardeşlik yüceliğidir. Atatürk bıkmadan, usanmadan eski düşmanını kardeşe çevirmek için çalıştı ve çabalarında da hayati boyunca genellikle başarılı oldu. Bunun yanında, Atatürk, Türkiye'nin ortak tarihsel değerleri paylaştığı öteki komşularıyla da kalıcı bağlar için ilişkileri geliştirmeye çalıştı. Kominizmin iyi bir hükümet şekli olduğuna inanmamasına rağmen, Sovyetler Birliği ile dostluk ilişkilerini geliştirmiştir.


Marshall McLuhan, "evrensel köy" teorisini gerçekleştirmeden çok önce Mustafa Kemal kendi fikirlerini geliştirdi.

Atatürk'ün planladığı yeni Türkiye'de, ilim yol gösterici olacaktır. Marshall McLuhan evrensel köy teorisini gerçekleştirmeden çok önce Mustafa Kemal kendi fikirlerini geliştirdi. Onun görüşüne göre, muasır medeniyetin belirgin niteliği ilim ve fen olacaktı. Birçok Türk okulunun duvarında yazılı olduğu gibi "Hayatta en hakiki mürşit ilimdir" sözü onun bu gerçeği dramatik şekilde teyit etmesidir. Atatürk çok kez ilim ve fennin insanlığın gelişmesinin temelini oluşturacağı görüşünü ve kararlılığını şöyle ifade etmiştir:

"Benim manevi mirasım ilim ve akıldır. Benim Türk milleti için yapmak istediklerim ve başarmaya çalıştıklarım ortadadır. Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel mihver üzerinde, akıl ve ilim rehberliğini kabul ederlerse, manevi mirasçıları olurlar."

Atatürk'ün amacı Türkiye'yi, Avrupa'nın "hasta adam"lığından kurtarmak, onu çağdaş uygarlığın tam bir üyesi yapmaktı. Toynbee'nin dediği gibi Atatürk, Rönesans'ı, Fransız İhtilalini ve sanayi ihtilalini tek bir kuşağın yaşamına sığdırmak istiyordu. Çarpıcı olan, Atatürk'ün reformlarının toplumun her tabakasında yüzde yüz etkili olup olmadığı değil, fakat çok geniş bir alanda başarılı olmaları ve Türk ulusunu kalıcı bir şekilde değiştirmiş olmalarıydı. Atatürk dikkatini bir noktada toplamıştı ve bu da Türkiye'nin çağdaş uygarlığın bir üyesi olmasıydı. Şöyle diyordu:

"Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılapların gayesi, Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen çağdaş ve bütün mana ve görüşü ile uygar bir toplum haline ulaştırmaktır. İnkılaplarımızın ana ilkesi budur."

Atatürk, bilim ve ilerlemenin gereklerinin eski ayırımlarının anlamsız olduğu gerçeğini gören, bunların ulusları daha önce görülmemiş bir şekilde birleştireceği gerçeğinin farkına varan bir kimsedir. Ülkesini kurtarmayı ve onun güvenliğini sağlamayı amaç edinmiş olan Atatürk, Türkiye'nin egemenliğini korumasının en iyi yolunun da ülkesinin dünya ulusları topluluğunda yerini alarak bir lider ulus olması gerekliliğinden geçtiğinin farkında olmuştur. O söye demişti:

"Gözlerimizi kapayıp, tek başına yaşadığımızı düşünemeyiz. Memleketimizi bir çember içine alıp, dünya ile alakasız yaşayamayız. Aksine, yükselmiş, ilerlemiş bir millet olarak medeniyet düzeyinin üzerinde yaşayacağız. Bu hayat ancak ilim ve fenle olur. İlim nerede ise oradan alacağız ve milletin her ferdinin kafasına koyacağız."

Başından beri Atatürk yalnız Türk halkı için çalışmadığının fakat dünya düzeninde temel bir değişiklik için mücadele ettiğinin farkındaydı. Bunu Kurtuluş Savaşı sırasında açıkça ifade etmişti:

"Türkiye'nin bu savaşının yalnız Türkiye'ye ait olmadığını bir kez daha tekrarlamak isterim. Türkiye'nin bugünkü savaşı yalnız kendi nam ve hesabına olsa idi belki daha az kanlı olur ve daha çabuk biterdi. Türkiye azami ve önemli bir gayret sarfediyor. Çünkü savunduğu bütün mazlum milletlerin, özellikle bütün Şark'ın davasıdır ve bunu nihayete getirinceye kadar, Türkiye kendisiyle beraber olan milletlerin beraber yürüyeceğine emindir."

Atatürk'ün Türkiyesi dünyadaki mazlum uluslara bir model olacaktır. Atatürk dünyadaki ulusların "insanlık ülküsüne yakışan bir sosyal hayata kavuşacakları günü" özlemle bekliyordu, "Bizim ulusumuz o zaman bir amaca erişmiş olan uluslar arasındaki öncülüğü ile iftihar edecektir" diyordu. Milli mücadelede elde ettiği başarı ve yeni Türkiye için yapması gereken yoğun işler ona insanlığa olan hizmetlerini unutturmadı. 1933 yılında faşizm ve ırkçılık akımları Avrupa politikasını renklendirirken, Atatürk bir gün uluslararasında hiç bir renk, din ve ırk farkı gözetmeyen yeni bir ahenk ve işbirliğinin hakim olacağını vurgulamıştı.

Atatürk, [...] asırlar süren sorunlarına yeni bir çözüm bulacağına inananlar için bir umut sembolü oldu.

Dünya Atatürk'ün insanlık için beslediği sıcak ve kuvvetli duygulara karşılık vermiştir. Atatürk, yeni çağın insanlığa bir ruh getireceğine ve insanların asırlar süren sorunlarına yeni bir çözüm bulacağına inananlar için bir umut sembolü oldu.

Atatürk, onun ülkesini bağımsızlığa kavuşturmak için imkansızlık içinde verdiği mücadeleye ve de dünyanın en eski topraklarında kurulmuş bulunan ülkesini modernleştirmek için gösterdiği azme tanıklık eden ve aynı uyanışı kendi ülkelerinde de görmek isteyenlerin kalplerine girdi.

Aynı şekilde gelişmiş dünyada modern çağın faydalarını bütün insanlara yaymak isteyen kişilerin de sevgisini kazandı. Pakistan'ın kurucusu Cinnah da Atatürk'ü "Sislerin arasından ışıldayan ve yepyeni bir kaderin yolunu gösteren parlak bir yıldız" olarak tanımladı ve Atatürk'ü Hindistan'daki müslümanlara ilham vererek bir sembol olarak kullandı.

Aynı şekilde Nehru'da, Atatürk'ü "Doğu'da modern çağın yapıcılarından biridir" diye değerlendirdi. Nobel Ödülü sahibi Tagore da "Atatürk bizlere üstünde yaşayanların geçmişin zaferlerini hazırladıkları yeni bir Asya sunmuştur. O bizlere Doğu'da yeni bir hayat için ümit vermiştir" demiştir.

Atatürk'ün şöhreti sadece liderler ve devlet adamları ile sınırlı kalmamıştır. Atatürk adı dünyanın en ünlü isimlerinden biridir ve Atatürk'ün kendisi bir ilham kaynağıdır. Onun resimlerini dünyanın en ücra köşelerinde dükkanlarda, evlerde gördüm ve Atatürk adını köylerinin dışında pek az şey bilen insanların ağzından işittim. İnsanların cehalet ve adaletsizliğe karşı mücadele verdiği her yerde, Atatürk amaçlara ulaşma yolunda bir örnek ve Atatürk adı bir simge olarak ortaya çıkmaktadır.

Denebilir ki, Atatürk bu yüzyılın emsalsiz simalarından biridir. Bir asker olarak yetişmiş, fakat bir politikacı ve devlet adamı olarak temarüz etmiştir. Yenilgi ve felaketi en iyiye ulaşmak için bir davet olarak kabullenmiş ve bir kaç yıl içinde benzeri olmayan bir mucize yaratmıştır.Kendini tamamen ulusuna ve halkına adayan Atatürk, tüm umutlarını yitirmiş olan bu ulusa Avrupa'nın muzaffer uluslarına karşı bir mücadeleye girecek heyecanı aşılamış ve sonra da aynı ulusa, Avrupalıların kendi Avrupalılıkları yolundaki gelişmeyi, Batılılara rağmen Batılı olmayı, medeni dünyada iyi yürekliliği veya hoşgörüsünden dolayı değil, fakat bileğinin hakkı ile yerini alması gerektiğini söylemiştir. Bu büyük bir başarı idi ve dünyadaki tüm çocuklara kararlı bir insanın neler yapabileceğinin örneği olarak öğretilir.

Atatürk'ün en çarpıcı yönü ne yurtseverliği ne de çarpıcı kişiliğidir; çünkü bu gibi niteliklere az veya çok her zaman rastlanabilir. Kanımca, Atatürk'ün en büyük mirası çok sevdiği ülkesinin görüş açısının ötesinde, insanlığın gelişmesinde her ülkenin payının önemini kavrama yeteneğidir. Düşmanın kendisinin dahi farkına varamadığı değerleri görüp, kendi ulusunu bu değerlerin önemini anlamaya ikna etmiştir.

Tevrat'daki "Savaşın da, barışın da zamanı vardır" sözünü gerçekten anlayabilen eşsiz bir liderdi. Barış aşkı gibi gerçekçi inançları içinden geliyordu ve hakikaten içtendi. Bundan ötürü bu gibi inançları onun eylemlerini yönlendiriyordu ve onun görüşlerini başkaları için de itici güce sahip çıkıyordu.

Dünya çok büyük askerler ve parlak devlet adamları, inançlı barışçılar görmüştür fakat bütün bu niteliklerin toplandığı tek kişiyi nadiren görmüştür.

Yüzyılımızda, yaşam ve eylemleri bize örnek olan böyle bir kişi görebildiğimiz için kendimizi talihli saymalıyız.

Sizler ise, gerçekten Türklerin Atası olan O'na sahip olduğunuz için daha talihlisiniz. Fakat hepimizin sorumluluğu ise onun hayatını ve başarılarını onun dediği gibi "uzak bir atide değil, yakın bir istikbalde" çağımızın uygarlığı yararına örnek almaktır. Her birimiz ancak uygarlığa katkımız çerçevesinde uygarız. Maalesef hiç birimiz uygar doğmayız. Atatürk, bu kişisel sorumluluğun gereğinin farkına varıp ülkesini de bu sorumluluk duygusunu aşılamaya çalıştı. O, aynı zamanda sadece uygar olmanın ve uygarlığa ulaşmanın mümkün olmayıp, bu uygarlığa öncülük etmenin de herkes için gerekli olduğuna inanıyordu.

Atatürk, yaptığı yeniliklerin eski düzeni tümden değiştireceğini ve yankılarının Türkiye sınırlarının çok ötesine gideceğinin farkına varmıştı.. Onunla birlikte yeni bir çağın güneşi doğmuştur. İstanbul'da halka söylediği gibi:

"Artık bütün cihan bizimle beraber."


* Abdülhak Hamit'in MAKBER'i ile aynı dönemde yazılmış bir Yunan edebiyat eseri.


Teşekkür:
Çok nadir olarak rastlanan üst düzey Amerikalı bir diplomat ve akademisyenin gözünden; "Atatürk'ün dünya görüşü"nü bu kadar güzel, etkin ve çok zengin kaynaklar ile kapsamlı anlatan Emekli Büyükelçi ve Prof. FINN'e, yukarıdaki konuşma metnini, IşıkBinyılı.Org ile paylaştığı için tüm üyelerimiz, katılımcılarımiz ve okurlarımiz adına kendisine çok teşekkür ediyoruz.


http://www.isikbinyili.org - http://www.lightmillennium.org - 15 Aralik 2010, New York.

© Aralık 2010, IşıkBinyılı